De provincie wil weten hoe Oostzaan de bestuurlijke toekomst ziet. Een discussiestuk van Eelco Taams (fractievoorzitter).
Zet een stip op de horizon.
Inleiding
De Raad van State stelt volgens een publicatie in Binnenlands Bestuur van 6 april 2021 dat het niet meer houdbaar is om het initiatief voor een fusie alleen bij gemeenten te laten. Provincies en Rijk moeten het initiatief ook kunnen nemen omdat gemeenten nodig zijn met voldoende bestuurskracht om al hun taken goed te kunnen uitvoeren en omdat herindelingen van onderop niet altijd de oplossing bieden die een gebied nodig heeft. Vicevoorzitter Jan
Franssen: “Als omliggende gemeenten (in de Randstad – ejt) met de rug naar de stad toe, op eigen initiatief gaan fuseren, ben je verkeerd bezig.” Ook kan het voorkomen in een gebied dat een oplossing voor de nodige bestuurskracht niet komt omdat een aantal gemeenten niet willen fuseren.
Oostzaan zelfstandig.
De Gemeenteraad van Oostzaan hecht aan behoud van zelfstandigheid. Hoe kunnen wij borgen dat we voldoende bestuurskracht ontwikkelen om onze taken goed uit te voeren?
Nu vallen er gaten in de bestuurskracht, gezien het verslag van het Algemeen Bestuur van OVER-gemeenten d.d. 6 januari 2021. Daarin wordt gemeld dat de organisatie ernstig is beschadigd en veel aan kracht heeft verloren. Daarvan getuigt ook de bestuurlijke planning voor Oostzaan in 2021, die in maart is opgesteld en in april is geagendeerd. Een lange lijst met vele punten ‘on hold’ of ‘nog te plannen’ met nog 8 maanden te gaan dit jaar.
Hoe gaan wij bijdragen als zelfstandige gemeente aan een gezamenlijk perspectief voor de regio Zaanstreek-Waterland met voldoende bestuurskracht om de regionale ambities waar te maken als het gaat om bijvoorbeeld de RES, de kwaliteit van de gemeenschappelijke regelingen en de rol die de MRA voor ogen heeft voor de regio als schakel tussen gemeenten en de metropool?
Kunnen we überhaupt komen tot een ‘bottom up’ gezamenlijk gedragen toekomstperspectief? De spanningen tussen de wethouders van Oostzaan en Wormerland en de sterk uiteen liggende opvattingen die in het raadsoverleg tussen Landsmeer en Oostzaan bleken, beloven niet veel goeds als het gaat om het verzoek van de provincie te komen tot een door de 8 gemeenten gedragen visie. Wat gebeurt er als de regio niet kan voldoen aan het verzoek van de provincie doordat we het niet eens worden? De Raad van State zou het wel weten.
Financiën
Oostzaan zit, deels door eigen toedoen, niet alleen met een beschadigde organisatie, maar ook met een precaire financiële positie. De kans dat we tot een structureel dekkende begroting
2022 komen is niet groot als we tegelijkertijd de noodzakelijke investeringen doen om de bestuurskracht op orde te brengen. Alleen zeer pijnlijke bezuinigingen en lastenverhogingen
kunnen dan soelaas bieden. Doen we de investeringen niet, dan blijven we in gebreke bij het uitvoeren van de taken voor de bevolking. Gelukkig zitten veel gemeenten in hetzelfde schuitje, zodat de toezichthouder dit jaar coulant is. Maar blijft dat zo?
Wat nu wel?
Onze voorstellen: Verbetering samenwerking met Wormerland.
We hebben destijds besloten om met Wormerland tot een twee-eenheid te komen via een eigenlijk onomkeerbare samenvoeging van de ambtelijke organisaties in OVER. Dat is aardig gelukt tot de bestuurders van OVER-gemeenten er in de vorige en huidige raadsperiode een tweekoppige draak van maakten en daarmee onze bestuurskracht uiteindelijk in een kritieke situatie hebben doen belanden. Waarvoor geen dank.
De twee-eenheid moet hersteld worden. Dat lukt als we het allemaal willen. Daarbij helpt het als de burgemeesters weer plaatsnemen in het DB. Een GR moet op basis van het gezamenlijk
belang bestuurd worden. Apolitiek en altijd gericht op consensus. Lukt dat niet dan zijn de gemeenteraden aan zet.
Nu de huidige interim-directeur ons helaas om gezondheidsredenen moet verlaten, is het misschien een geschikt moment om de lijn van de gemeentesecretarissen met de organisatie te herstellen. Maak van de leiding van OVER een driemanschap (m/v): een directeur en de secretarissen.
Roep 4x per jaar de fractievoorzitters en het DB van OVER bij elkaar om de samenwerking tussen de colleges te bewaken en de raden meer kans te geven daarin te sturen. Organiseer 1x per jaar een gezamenlijke Raadsconferentie met besluitvormende bevoegdheden over hoofdpunten betreffende de samenwerking. En waarom de begroting en jaarstukken van OVER ook niet in een gezamenlijke raadsvergadering vastgesteld?
Voor de binding aan de organisatie is het goed als het personeel gezien en serieus genomen wordt door de gemeenteraden. Organiseer gezamenlijke activiteiten en informatie uitwisseling
tussen raden en O.R. van OVER.
De bestuurskracht kan ook budgetneutraal toenemen als de portefeuillehouders samen besluiten voorbereiden en uitvoeren bij de vele beleidsarme taken. Twee voor de prijs van een. Ook bij lokaal beleid inzake het Sociaal Domein e.d. kunnen vaak voorstellen worden
voorbereid die identiek zijn en die uniform kunnen worden uitgevoerd. Wat goed is voor de
bevolking van Oostzaan is ook goed voor die van Wormerland en omgekeerd. Samenwerking betekent altijd inleveren van wat autonomie.
Het F-woord.
De denkrichting in Oostzaan is steeds geweest: Het is noodzakelijk tot uitbreiding van intensieve ambtelijke samenwerking te komen in de regio, maar we willen ‘zelfstandig’ blijven. We hebben jaren geprobeerd andere gemeenten te interesseren voor een model van
ambtelijke samenwerking. Het is niet gelukt. Beemster fuseert met Purmerend, Zeevang is gefuseerd met Edam-Volendam en Landsmeer wil nu fuseren. Waterland kan het alleen. Ondertussen zijn wij in een situatie terecht gekomen waarin het pompen of verzuipen is.
Ik stel voor het onderwerp herindeling niet langer taboe te verklaren. Het komt niet vanzelf goed met onze bestuurskracht en het lijkt erop dat een meerderheid van onze raad een voorkeur heeft voor samenwerken met de andere kleine groene gemeenten. Landsmeer wil fuseren en heeft in het gezamenlijk raadsoverleg eigenlijk een blauwtje gelopen. Laten we met Wormerland gesprekken openen over fusie met Landsmeer. Dat kan middels een herindeling van 3 gemeenten in 1, maar ook als een herindeling van Landsmeer en Oostzaan met instandhouding van de samenwerking met Wormerland in OVER. Het eerste resultaat van die besprekingen dient het besluit te zijn een degelijk extern onderzoek te laten uitvoeren naar de haalbaarheid en de te verwachten bestuurskracht van een WOL-gemeente.
Tot slot.
De PvdA heeft een andere optie in het verkiezingsprogramma opgenomen als behoud van zelfstandigheid niet langer haalbaar is: herindeling van Oostzaan, Wormerland en Zaanstad tot 1 gemeente Zaanstreek. Het draagvlak daarvoor lijkt niet groot op dit moment. Wij zijn bereid ook te onderzoeken of we tot een krachtige, groene gemeente tussen de steden kunnen
komen. Als zo’n fusie weinig meerwaarde blijkt te hebben moeten we kijken welke opties over blijven.
Het loslaten van onze zelfstandigheid is een emotioneel onderwerp, ook voor de PvdA, dus als de coalitie van VVD en GL een goed onderbouwd plan presenteert waarmee bestuurskracht, rol in de regio, en een structureel sluitende begroting geborgd zijn met behoud van zelfstandigheid, dan krijgt dat onze steun.
Het gaat uiteindelijk om onze inwoners. Welke bestuurlijke ontwikkeling is nodig om voor hen onze gemeentelijke taken en verantwoordelijkheden naar behoren te vervullen? Een vraag die we ook samen met die inwoners moeten proberen te beantwoorden.